Κατά το 2009 είχα την τύχη, μέσα στα πλαίσια της εργασίας μου στο Ναυτικό Μουσείο της Ελλάδος, να συνεργαστώ με την ομάδα που διοργάνωσε και πραγματοποίησε την περιοδική έκθεση «Κωνσταντίνος Βολανάκης 1837 – 1907, ο ποιητής της θάλασσας», συνδιοργάνωση του Ναυτικού Μουσείου της Ελλάδος και του Ιδρύματος Λασκαρίδη. Το κείμενο που ακολουθεί παρουσίασα στο περιοδικό «Περίπλους Ναυτικής Ιστορίας», τεύχος 67, στο σχετικό αφιέρωμα που επιμελήθηκα. Παράλληλα το κείμενο αυτό αναδημοσιεύτηκε από πολλά περιοδικά και εφημερίδες (Πλεύση, Εφοπλιστής, κτλ).
___________________
Φωτογραφία του Κωνσταντίνου Βολανάκη
Ο Κωνσταντίνος Βολανάκης έχει ονομαστεί ο πατέρας της Ελληνικής θαλασσογραφίας αφού έχει παρουσιάσει με μοναδικό τρόπο την θαλασσινή Ελλάδα (θαλασσογραφία, τοπιογραφία, πλοιογραφία) στις ελαιογραφίες του.
Γεννήθηκε στο Ηράκλειο της Κρήτης το 1837. Η οικογένειά του είχε επιδοθεί στο εμπόριο και λόγω αυτών των δραστηριοτήτων της εγκαταστάθηκε στη Σύρο, όταν ακόμη ο Βολανάκης ήταν σε μικρή ηλικία. Το λιμάνι της Σύρου τότε αποτελούσε το μεγαλύτερο και σημαντικότερο λιμάνι της Ελλάδος, ήταν εμπορικό και διαμετακομιστικό κέντρο και η Ερμούπολη, η πρωτεύουσα του νησιού, ήταν το διοικητικό κέντρο των Κυκλάδων. Ο Κωνσταντίνος Βολανάκης μεγάλωσε σε αυτό το περιβάλλον όπου η θάλασσα αποτελούσε τον κύριο τροφοδότη της ζωής του νησιού. Αξίζει να σημειωθεί ότι στα ναυπηγεία του νησιού έφτασαν να απασχολούνται περί τους 2.000 ναυτεργάτες ενώ ναυπηγούνταν περίπου 80 πλοία το χρόνο. Το 1854 στη Σύρο ναυπηγήθηκε και το πρώτο Ελληνικό ατμόπλοιο.
Γκραβούρα με άποψη της Σύρου κατά τον 19ο αιώνα
Το 1856 ολοκληρώνει τις εγκύκλιες σπουδές του στο περίφημο πρώτο Γυμνάσιο της Ελλάδος, το οποίο είχε ιδρυθεί στο νησί ήδη από το 1833 από Νεόφυτο Βάμβα. Την ίδια χρονιά η οικογένειά του, η οποία πιστεύει ότι ο γιος τους πρέπει να απασχοληθεί με τις οικογενειακές επιχειρήσεις, τον στέλνει στην Τεργέστη για να εκπαιδευτεί και να εργαστεί ως λογιστής στον εμπορικό οίκο του Γεώργιου Αφεντούλη, αδελφό του γαμπρού του Βολανάκη.
Άποψη της Τεργέστης.
Εκεί, ανάμεσα στα λογιστικά τετράδιά του και σημειώσεις, ο συγγενής και εργοδότης του ανακαλύπτει συχνά σχέδια με μολύβια τα οποία παρουσιάζουν σκηνές των λιμανιών που ήταν τόσο οικείες στον νεαρό λογιστή και εξέφραζαν την νοσταλγία του για την πατρίδα. Ο Αφεντούλης δεν θυμώνει με αυτή την ενασχόληση του προστατευόμενού του. Αντιθέτως εκτιμά την κλίση του στις τέχνες και με δική του παρέμβαση προς τους γονείς του εξασφαλίζει την συναίνεσή τους ώστε να μεταβεί ο Κωνσταντίνος Βολανάκης στο Μόναχο για να φοιτήσει στην περίφημη Σχολή Καλών Τεχνών.
Άποψη της πόλης του Μονάχου
Το κτίριο της Σχολής Καλών Τεχνών του Μονάχου
Καθοριστική για την καλλιτεχνική πορεία του Βολανάκη ήταν η απόφασή του να συμμετάσχει σε έναν καλλιτεχνικό διαγωνισμό το 1866. Η Αυστριακή Κυβέρνηση προκήρυξε εκείνη τη χρονιά διαγωνισμό ελαιογραφίας για την καλύτερη απεικόνιση της Ναυμαχίας της Λίσσας. Μαζί με το πρώτο βραβείο για τα σχέδιά του για το έργο, κερδίζει και ένα ταξίδι στην Αδριατική, ώστε να γνωρίσει τον τόπο της ναυμαχίας. Ο ίδιος ο πίνακας, ολοκληρωμένος, παρουσιάζεται το 1868 στην Καλλιτεχνική Έκθεση της Βιέννης και αγοράζεται από τον αυτοκράτορα Φραγκίσκο Ιωσήφ. Μετά από αυτή την επιτυχία του ζωγράφου έρχονται πολλές προτάσεις για συμμετοχή σε εκθέσεις. Από το 1869 έως το 1878 συμμετέχει έξι φορές στην Καλλιτεχνική Έκθεση της Βιέννης ενώ το 1877 εκθέτει στο Λονδίνο τον πίνακά του «η Ναυμαχία του Τραφάλγαρ» τον οποίο σπεύδει να αποκτήσει το Υπουργείο Ναυτικών της Αγγλίας.
Το 1883 αναγκάζεται να επιστρέψει στην Ελλάδα, εξαιτίας προβλημάτων υγείας της συζύγου του. Στην Αθήνα ήδη έχει διαμορφωθεί και επιβληθεί στη ζωγραφική η λεγόμενη «Σχολή του Μονάχου», με ζωγράφους οι οποίοι επίσης σπούδασαν στο Μόναχο. Ο Βολανάκης διορίζεται καθηγητής στη Σχολή Τεχνών (μετέπειτα Ανώτατη Σχολή Καλών Τεχνών) όπου διδάσκει τα μαθήματα της «Στοιχειώδους Γραφικής» και «Αγαλματογραφίας» για δεκαέξι συνεχή χρόνια, οπότε αναγκάζεται να παραιτηθεί εξαιτίας προβλημάτων της δικής του υγείας. Παράλληλα, στον Πειραιά όπου έχει εγκατασταθεί, κοντά στη πλατεία Φρεαττύδας και πάνω από το σημερινό Ναυτικό Μουσείο της Ελλάδος, ιδρύει μια μικρή σχολή ζωγραφικής, το «Καλλιτεχνικό Κέντρο».
Στην Ελλάδα βραβεύθηκε πολλές φορές για το έργο του. Ανάμεσα σε άλλες διακρίσεις του απονεμήθηκε ο Αργυρούς Σταυρός του Σωτήρος (1889) και το αργυρό βραβείο στη Διεθνή Έκθεση των Αθηνών (1903).
Ο Βολανάκης ξεκίνησε κυρίως ως τοπιογράφος. Επηρεασμένος από το πνεύμα της Ακαδημίας του Μονάχου, στράφηκε στην απεικόνιση ιστορικών θεμάτων. Στην Ελλάδα, για βιοποριστικούς κυρίως λόγους, λόγω των παραγγελιών του, εξειδικεύεται στην θαλασσογραφία. Επηρεασμένος από τους Ολλανδούς θαλασσογράφους του 17ου αιώνα, τους οποίους είχε μελετήσει κατά τις σπουδές του και την παραμονή του στην Βόρεια Ευρώπη, πειραματίζεται στα χρώματά του ώστε να καταφέρει να αποδώσει με χρωματική αρμονία το θαλάσσιο ελληνικό περιβάλλον.
Ο Κωνσταντίνος Βολανάκης, ο Νικηφόρος Λύτρας, ο Γεώργιος Ιακωβίδης και ο Νικόλαος Γύζης (ο οποίος όμως δεν γύρισε ποτέ στην Ελλάδα) θεωρούνται οι κυριότεροι εκπρόσωποι της Σχολής του Μονάχου.
Η ρομαντική Σχολή του Μονάχου καθιερώθηκε στην Ελλάδα κατά κύριο λόγο εξαιτίας των ιδιαίτερων δεσμών που αναπτύχθηκαν μεταξύ της χώρας με την Βαυαρία, κατά τα χρόνια της βασιλείας του Όθωνα. Με την στήριξη και ενθάρρυνση του Ελληνικού Κράτους πολλοί καλλιτέχνες και κυρίως ζωγράφοι σπούδασαν στη Βασιλική Ακαδημία Καλών Τεχνών του Μονάχου. Γυρνώντας στην Ελλάδα διορίστηκαν και δίδαξαν στη Σχολή Καλών Τεχνών, επιβάλλοντας στις τέχνες την εικαστική τους άποψη και διαμορφώνοντας το ρεύμα της Σχολής στην Ελλάδα. Οι ζωγράφοι της Σχολής δίδουν μεγάλο βάρος στη χρήση των χρωμάτων. Αναζητούν τον ρεαλισμό με ύφος πομπώδες και θεατρικό. Κυρίως ηθογραφούν, παρουσιάζοντας ρομαντικές σκηνές τόσο από την Ελληνική ύπαιθρο, όσο και από τα αστικά κέντρα. Ακολουθεί στις προτιμήσεις των θεμάτων του η προσωπογραφία και η τοπιογραφία και λιγότερο η νεκρά φύση.
Ελαιογραφία του Κωνσταντίνου Βολανάκη, Πανηγύρι στο Μόναχο
Την στιγμή που στην Ευρώπη έχει γενικευτεί το κίνημα του ιμπρεσιονισμού, ήδη από το δεύτερο μισό του 19ου αιώνα, στην Ελλάδα οι ζωγράφοι παραμένουν προσηλωμένοι στις αρχές του ακαδημαϊκού ρεαλισμού. Αυτή η καθυστέρηση στην Ελληνική ζωγραφική αποδίδεται στον συντηρητισμό της Σχολής του Μονάχου. Οι ιμπρεσιονιστές δίδουν περισσότερη έμφαση στην αναπαράσταση του φυσικού φωτός ενώ ενδιαφέρονται να αποτυπώσουν την άμεση εντύπωση που δίδει μια σκηνή ή ένα αντικείμενο. Μια προσεχτική μελέτη στα έργα του Βολανάκη μαρτυρά ότι ο ζωγράφος είχε γνωρίσει το νέο κίνημα και είχε αρχίσει «συντηρητικά» να εφαρμόζει τις αρχές του σε κάποια έργα του, κυρίως στα φωτεινά. Ο πίνακάς του «Πανηγύρι στο Μόναχο» (1876) θεωρείται το πρώτο ελληνικό ιμπρεσιονιστικό έργο.
Ελαιογραφία του Κωνσταντίνου Βολανάκη, Η Αποβίβαση του Καραισκάκη στο Φάληρο.
Παρόλο που ο Κωνσταντίνος Βολανάκης πέθανε πάμφτωχος (1907), τα έργα του σήμερα πωλούνται πολλές χιλιάδες ευρώ. Ο πίνακάς του «Η Αποβίβαση του Καραϊσκάκη στο Φάληρο» ο οποίος δημοπρατήθηκε τον Νοέμβριο του 2008 στο εξωτερικό, σημείωσε ρεκόρ για τιμή ελληνικού πίνακα αφού πλησίασε τα δύο εκατομμύρια ευρώ.
Το κτίριο της Σχολής Καλών Τεχνών του Μονάχου
Προσπωπογραφία του Καρόλου - Θεόδωρου von Piloty, καθηγητή του Κωνσταντίνου Βολανάκη στη Σχολή Καλών Τεχνών του Μονάχου.
Εκεί είχε την τύχη να μαθητεύσει δίπλα σε έναν σπουδαίο ζωγράφο και επίτιμο διδάσκοντα της Σχολής, τον Karl von Piloty. Ο Κάρολος – Θεόδωρος von Piloty (1826 – 1886) γεννήθηκε στο Μόναχο. Ο πατέρας του ήταν ένας διάσημος γερμανός λιθογράφος της εποχής, ο Ferdinand Piloty. Μαθήτευσε στην Ακαδημία του Μονάχου και ταξίδεψε στο Βέλγιο, στη Γαλλία και την Αγγλία, όπου τα έργα του έκαναν μεγάλη εντύπωση για τον εντυπωσιακό ρεαλισμό τους σε ιστορικά θέματα (η μάχη στο Λευκό Όρος κοντά στη Πράγα, ο θάνατος του Μεγάλου Αλεξάνδρου, κ.ά). Το 1854 προσλήφθηκε από τον Βασιλιά Μαξιμιλιανό Β΄ για να εμπλουτίσει την εικαστική του συλλογή αλλά και να εικονογραφήσει τα βασιλικά παλάτια του Μονάχου. Για τον Βαρόνο von Schach ζωγράφισε τον διάσημο πίνακα «η ανακάλυψη της Αμερικής». Ο Karl von Piloty υπήρξε ο αντιπροσωπευτικός εκπρόσωπος της σχολής του ρεαλισμού στη Γερμανία και ένας άριστος διδάσκαλος των τεχνών. Το έργο του επηρέασε τους μαθητές του που εξελίχθηκαν σε σπουδαίους επίσης ζωγράφους (Makart, Lenbach, Defregger) όπως και τον Κωνσταντίνο Βολανάκη.
Καθοριστική για την καλλιτεχνική πορεία του Βολανάκη ήταν η απόφασή του να συμμετάσχει σε έναν καλλιτεχνικό διαγωνισμό το 1866. Η Αυστριακή Κυβέρνηση προκήρυξε εκείνη τη χρονιά διαγωνισμό ελαιογραφίας για την καλύτερη απεικόνιση της Ναυμαχίας της Λίσσας. Μαζί με το πρώτο βραβείο για τα σχέδιά του για το έργο, κερδίζει και ένα ταξίδι στην Αδριατική, ώστε να γνωρίσει τον τόπο της ναυμαχίας. Ο ίδιος ο πίνακας, ολοκληρωμένος, παρουσιάζεται το 1868 στην Καλλιτεχνική Έκθεση της Βιέννης και αγοράζεται από τον αυτοκράτορα Φραγκίσκο Ιωσήφ. Μετά από αυτή την επιτυχία του ζωγράφου έρχονται πολλές προτάσεις για συμμετοχή σε εκθέσεις. Από το 1869 έως το 1878 συμμετέχει έξι φορές στην Καλλιτεχνική Έκθεση της Βιέννης ενώ το 1877 εκθέτει στο Λονδίνο τον πίνακά του «η Ναυμαχία του Τραφάλγαρ» τον οποίο σπεύδει να αποκτήσει το Υπουργείο Ναυτικών της Αγγλίας.
Το 1883 αναγκάζεται να επιστρέψει στην Ελλάδα, εξαιτίας προβλημάτων υγείας της συζύγου του. Στην Αθήνα ήδη έχει διαμορφωθεί και επιβληθεί στη ζωγραφική η λεγόμενη «Σχολή του Μονάχου», με ζωγράφους οι οποίοι επίσης σπούδασαν στο Μόναχο. Ο Βολανάκης διορίζεται καθηγητής στη Σχολή Τεχνών (μετέπειτα Ανώτατη Σχολή Καλών Τεχνών) όπου διδάσκει τα μαθήματα της «Στοιχειώδους Γραφικής» και «Αγαλματογραφίας» για δεκαέξι συνεχή χρόνια, οπότε αναγκάζεται να παραιτηθεί εξαιτίας προβλημάτων της δικής του υγείας. Παράλληλα, στον Πειραιά όπου έχει εγκατασταθεί, κοντά στη πλατεία Φρεαττύδας και πάνω από το σημερινό Ναυτικό Μουσείο της Ελλάδος, ιδρύει μια μικρή σχολή ζωγραφικής, το «Καλλιτεχνικό Κέντρο».
Στην Ελλάδα βραβεύθηκε πολλές φορές για το έργο του. Ανάμεσα σε άλλες διακρίσεις του απονεμήθηκε ο Αργυρούς Σταυρός του Σωτήρος (1889) και το αργυρό βραβείο στη Διεθνή Έκθεση των Αθηνών (1903).
Ο Βολανάκης ξεκίνησε κυρίως ως τοπιογράφος. Επηρεασμένος από το πνεύμα της Ακαδημίας του Μονάχου, στράφηκε στην απεικόνιση ιστορικών θεμάτων. Στην Ελλάδα, για βιοποριστικούς κυρίως λόγους, λόγω των παραγγελιών του, εξειδικεύεται στην θαλασσογραφία. Επηρεασμένος από τους Ολλανδούς θαλασσογράφους του 17ου αιώνα, τους οποίους είχε μελετήσει κατά τις σπουδές του και την παραμονή του στην Βόρεια Ευρώπη, πειραματίζεται στα χρώματά του ώστε να καταφέρει να αποδώσει με χρωματική αρμονία το θαλάσσιο ελληνικό περιβάλλον.
Ο Κωνσταντίνος Βολανάκης, ο Νικηφόρος Λύτρας, ο Γεώργιος Ιακωβίδης και ο Νικόλαος Γύζης (ο οποίος όμως δεν γύρισε ποτέ στην Ελλάδα) θεωρούνται οι κυριότεροι εκπρόσωποι της Σχολής του Μονάχου.
Η ρομαντική Σχολή του Μονάχου καθιερώθηκε στην Ελλάδα κατά κύριο λόγο εξαιτίας των ιδιαίτερων δεσμών που αναπτύχθηκαν μεταξύ της χώρας με την Βαυαρία, κατά τα χρόνια της βασιλείας του Όθωνα. Με την στήριξη και ενθάρρυνση του Ελληνικού Κράτους πολλοί καλλιτέχνες και κυρίως ζωγράφοι σπούδασαν στη Βασιλική Ακαδημία Καλών Τεχνών του Μονάχου. Γυρνώντας στην Ελλάδα διορίστηκαν και δίδαξαν στη Σχολή Καλών Τεχνών, επιβάλλοντας στις τέχνες την εικαστική τους άποψη και διαμορφώνοντας το ρεύμα της Σχολής στην Ελλάδα. Οι ζωγράφοι της Σχολής δίδουν μεγάλο βάρος στη χρήση των χρωμάτων. Αναζητούν τον ρεαλισμό με ύφος πομπώδες και θεατρικό. Κυρίως ηθογραφούν, παρουσιάζοντας ρομαντικές σκηνές τόσο από την Ελληνική ύπαιθρο, όσο και από τα αστικά κέντρα. Ακολουθεί στις προτιμήσεις των θεμάτων του η προσωπογραφία και η τοπιογραφία και λιγότερο η νεκρά φύση.
Την στιγμή που στην Ευρώπη έχει γενικευτεί το κίνημα του ιμπρεσιονισμού, ήδη από το δεύτερο μισό του 19ου αιώνα, στην Ελλάδα οι ζωγράφοι παραμένουν προσηλωμένοι στις αρχές του ακαδημαϊκού ρεαλισμού. Αυτή η καθυστέρηση στην Ελληνική ζωγραφική αποδίδεται στον συντηρητισμό της Σχολής του Μονάχου. Οι ιμπρεσιονιστές δίδουν περισσότερη έμφαση στην αναπαράσταση του φυσικού φωτός ενώ ενδιαφέρονται να αποτυπώσουν την άμεση εντύπωση που δίδει μια σκηνή ή ένα αντικείμενο. Μια προσεχτική μελέτη στα έργα του Βολανάκη μαρτυρά ότι ο ζωγράφος είχε γνωρίσει το νέο κίνημα και είχε αρχίσει «συντηρητικά» να εφαρμόζει τις αρχές του σε κάποια έργα του, κυρίως στα φωτεινά. Ο πίνακάς του «Πανηγύρι στο Μόναχο» (1876) θεωρείται το πρώτο ελληνικό ιμπρεσιονιστικό έργο.
Παρόλο που ο Κωνσταντίνος Βολανάκης πέθανε πάμφτωχος (1907), τα έργα του σήμερα πωλούνται πολλές χιλιάδες ευρώ. Ο πίνακάς του «Η Αποβίβαση του Καραϊσκάκη στο Φάληρο» ο οποίος δημοπρατήθηκε τον Νοέμβριο του 2008 στο εξωτερικό, σημείωσε ρεκόρ για τιμή ελληνικού πίνακα αφού πλησίασε τα δύο εκατομμύρια ευρώ.
Δεν υπάρχουν σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου
it's your space, build what you want